Udh�zime P�r Kosov�n (II) Standarte T� Brendshme
The report is also available in English and in Serbian
P�RMBLEDHJE E KZEKUTIVE DHE REKOMADIME
UDH�ZIME P�R KOSOV�N
Prej kalimit t� Kosov�s n� qershor 1999 n�n protektoratin nd�rkomb�tar t� administruar nga Kombet e Bashkuara, jan� b�r� p�rpjekje t� shumta p�r stabilizimin e provinc�s dhe p�r themelimin e nj� administrate funksionale. Megjithat�, ende nuk �sht� b�r� asgj� p�r zgjidhjen e ��shtjes kryesore t� konfliktit n� Kosov� e cila ka r�nd�si kryesore p�r banor�t e provinc�s: ��shtja e statusit p�rfundimtar.
Rezoluta e OKB-s�, e cila themeloi sistemin e p�rkohsh�m n� Kosov�, e la t� hapur ��shtjen e statusit p�rfundimtar. Po k�shtu, bashk�sia nd�rkomb�tare nuk ka treguar zell p�r zgjidhjen e k�saj ��shtjeje. Ajo ende mbetet nj� ��shtje tep�r konfliktuale. Shumica shqiptare nj�z�ri mendon se Kosova nuk do t� jet� kurr� m� n�n sovranitetin serb (apo jugosllav), nd�rkoh� q� pakica serbe e p�rkrahur nga Beogradi, �sht� po aq e vendosur q� Kosova t� kthehet n�n sovranitetin serb, pavar�sisht nga autonomia e zgjeruar politike q� mund t� g�zoj�.
N� m�nyr� q� t� p�rparohet drejt zgjidhjes s� statusit p�rfundimtar t� Kosov�s, duhet t� kihen parasysh dy aspekte kryesore: p�rmasa �e jashtme� dhe ajo �e brend�shme�. P�rmasa e jashtme p�rfshin hartimin e nj� procesi drejt zgjidhjes s� statusit p�rfundimtar, q� do t� p�rfshinte t� gjith� aktor�t q� kan� ndikim n� t� ardhmen e Kosov�s. Dimensioni i brendsh�m n�nkupton zhvillimin e institucioneve demokratike t� Kosov�s, zbatimin e ligjit dhe t� t� drejtave t� njeriut, n� m�nyr� q� Kosova t� jet� e p�rgatitur p�r �far�do marr�veshje n� lidhje me statusin p�rfundimtar.
K�to p�rmasa shqyrtohen n� dy raportete me titullin e nj�jt�, �Udh�zime p�r Kosov�n�, t� hartuara nj�koh�sisht dhe me n�ntitujt �I. Shqyrtimi i statusit p�rfundimtar� dhe �II. Standarte t� brendshme �.
S� bashku k�to dy raporte p�rmbajn� udh�zime n� lidhje me dy rrug�t paralele t� cilat duhet t� ndiqen nj�koh�sisht p�r t� mb�rritur cakun e d�shiruar: nj� Kosov� t� q�ndrueshme dhe demokratike, q� q�ndron n� k�mb�t e saj, q� n� m�nyr� paq�sore integrohet n� rajon, dhe q� ka nj� vend t� p�rcaktuar qart� n� bashk�sin� nd�rkomb�tare.
N� raportin �Shqyrtimi I statusit p�rfundimtar� ICG-ja arsyeton se mosshqyrtimi i k�saj ��shtjeje p�rb�n nj� rrezik tep�r t� lart�. Ekziston mund�sia p�r konflikte t� m�tejshme rajonale dhe bashk�sia nd�rkomb�tare nuk mund t�ia lejoj� vetes ta ler� Kosov�n apo rajonin n� nj� zvarritje t� rrezikshme vet�m pse ��shtjet q� duhet t� shqyrtohen jan� delikate.
N� k�t� aspekt, ICG arrin n� p�rfundimin se bashk�sia n�rkomb�tare duhet t� vazhdoj� me shqyrtimin e statusit, duke pasur parasysh se pavar�sia e kusht�zuar n�n nj� kujdestari nd�rkomb�tare �sht� zgjidhja m� reale.
STANDARTE T� BRENDSHME
Nj� nga arsyet kryesore p�r mosshqyrtimin e ��shtjes s� statusit t� Kosov�s �sht� dob�sia e institucioneve t� Kosov�s - p�rfshi Kuvendin, Ministrit� dhe Sistemin Gjyq�sor - dhe paaft�sia e k�tyre institucioneve p�r t� mbrojtur t� drejtat e pakic�s serbe dhe rome.
Ky raport ve n� dukje se Kosov�s i duhet p�rgatitje e m�tejshme p�r t� arritur statusin p�rfundmtar. Ngadal�sia n� krijimin e institucioneve t� vet�qeverisjes pas zgjedhjes s� Kuvendit n� 17 n�ntor 2001, pasqyron munges�n e p�rvoj�s s� partive politike t� Kosov�s dhe thell�sisn� e dasive q� p�r�ajn� shoq�rin� Kosovare. P�r m� tep�r, sistemi gjyq�sor nuk ka ende aft�si p�r hetimin dhe nd�shkimin e krimeve n� m�nyr� t� paanshme dhe efektive. Pakicat kan� ende probleme me lirin� e veprimit dhe me mund�sit� ekonomike dhe sociale q� sjell kjo liri.
I takon UNMIK-ut, si edhe bashk�sis� nd�rkomb�tare dhe udh�heq�sve t� Kosov�s, t� zbatojn� detyrimet e tyre p�r t� zhvilluar institucione autonome t� cilat do t�i paraprijn� statusit p�rfundimtar t� Kosov�s, cilido qoft� ai. Duhet dhe mund t� nd�rtohen institucione qeveris�se demokratike, efektive dhe shum�etnike.
N� k�t� frym�, ky raport parashtron standartet p�r zhvillimin e brendsh�m t� Kosov�s - standarte t� cilat duhet t� arrihen nga institucionet e Kosov�s, dhe parime t� cilat duhet t� zbatohen n� trajtimin e qytetar�ve dhe ve�an�risht t� pakicave. P�r shembull, Kuvendi duhet t�i jap� llogari elektoratit dhe duht t� jet� i aft� t� nd�rtoj� legjislacion. Administrata civile duht t� jet� jopolitike dhe transparente, e duhet t� ket� aft�sin� t� administroj� fushat q� jan� n�n p�rgjegj�sin� e saj. Qeveria duhet t� jet� e aft� t� mbledh� tatimet dhe taksat dhe t� administroj� buxhetin gjith�kosovar n� mb�shtetje t� institucioneve t� Kosov�s.
P�r rr�njosjen e sundimit t� ligjit �sht� vendimtar krijimi i nj� sistemi gjyq�sor efektiv, t� pavarur dhe t� paansh�m, kompetenc� e t� cilit do t� jen� hetimi dhe nd�shkimi i krimeve. Nj� standart vendimtar i cili do t� merret parasysh n� shqyrtimin e sovranitetit t� Kosov�s �sht� jetesa e minoriteteve n� siguri, dinjitet dhe padiskriminim. Personat e shp�rngulur duhet t� ken� mund�si t� kthehen n� sht�pit� e tyre, dhe n�se ata vendosin t� moskthehen, t� drejtat e tyre t� pron�sis� duhet t� mbrohen.
K�to standarte- si� e paraqet dhe ky raport - jan� t� domosdoshme n� vler�simin e p�rparimit t� brendsh�m t� Kosov�s. Megjithat�, ndon�se arritja e k�tyre standarteve ndikon n� etapat e zbatimit t� nj� statusi p�rfundimtar, kjo as nuk e vonon p�rcaktimin e statusit dhe as nuk p�rcakton form�n e k�tij statusi. Fakti se mbetet shum� p�r t� b�r� brenda Kosov�s nuk �sht� arsye p�r t� vonuar shqyrtimin e opsionve t� ndryshme t� statusit p�rfundimtar.
P�r arritjen e k�tyre standarteve nevojitet shum� m� tep�r pun�. Duhet t� forcohet kapaciteti i sistemit gjyq�sor t� Kosov�s, i sh�rbimit policor dhe i sistemit nd�shkimor; duhet t� b�het trajnimi i administrat�s civile; duhet t� rritet dh�nia e llogaris� s� Kuvendit para elektoratit t� tij; dhe duhet t� mbrohen t� drejtat e pakicave. P�r realizimin e k�tyre standarteve, bashk�sia nd�rkomb�tare duhet t� vazhdoj� p�rfshirjen e saj n� Kosov� dhe duhet t�i p�rkushtohet zhvillimit t� institucioneve t� Kosov�s. N� an�n tjet�r, udh�heq�sit e Kosov�s duhet t� pranojn� detyrimet e tyre p�r tej�imin e k�tij procesi.
REKOMANDIME
P�R BASHK�SIN� ND�RKOMB�TARE
1. P�rfshirja nd�rkomb�tare civile dhe ushtarake n� Kosov� duhet t� vazhdoj� p�r aq koh� sa Kosova t� mund t� q�ndroj� n� k�mb�t e saj dhe p�r aq koh� sa ta k�rkoj� siguria e brendshme dhe e jashtme.
2. Donator�t duhet t�i shmangen p�rkrahjes s� strukturave paralele jasht� institucioneve zyrtare t� Kosov�s dhe duhet t� ndihmojn� n� rritjen e aft�sis� s� institucioneve t� vet�qeverisjes.
3. Ndihma e donator�ve duhet t� zbatohet n� m�nyr� t� till� q� t� nxitet integrimi i pakicave.
4. Drejtoris� s� Strehimit dhe Pron�sis� duhet t�i jepen fonde t� mjaftueshme n� realizimin e detyr�s s� saj tep�r t� r�nd�sishme p�r zgjidhjen e ��shtjeve t� nd�rlikuara mbi t� drejtat e pron�sis�.
P�R UNMIK-UN
5. N� lidhje me institucionet e vet�qeverisjes UNMIK-u duhet :
(a) T� lejoj� sa �sht� e mundur q� institucionet e vet�qeverisjes t� marrinn p�rgjegj�si qeveris�se; dhe
(b) T�i jap� p�rpar�si t� lart� trajnimit t� zyrtar�ve t� institucioneve t� vet�qeverisjes si edhe an�tar�ve t� Kuvendit. Trajnimi duhet t� bashk�rendohet dhe t� bazohet n� nevojat e institucioneve.
6. N� lidhje me sistemin gjyq�sor, UNMIK-u duhet:
(a) T� mund�soj� p�rhapjen e shpejt� t� rregulloreve t� reja dhe t� sigurohet se gjykat�sit dhe prokuror�t kan� kualifikimin e p�rshtatsh�m p�r zbatimin e k�tyre rregulloreve;
(b) T� mund�soj� mbikqyrjen sistemit gjyq�sor p�rmes gjykat�sve dhe prokuror�ve nd�rkomb�tar� derisa sistemi vendor t� b�het i paansh�m. Kjo mbikqyrje duhet t� shtrihet deri n� gjykatat komunale dhe t� shkeljeve t� vogla;
(c) T� forcoj� mekanizmat rregulluese t� sistemit gjyq�sor p�r t� zvog�luar paragjykimet etnike apo t� �far�dolloji tjet�r;
(d) Ta nd�rpres� praktik�n e d�nimeve jasht�gjyq�sore, dhe t�ia kaloj� k�to raste sisitemit gjyq�sor;
(e) T� mund�soj� trajnime m� t� gjata dhe m� profesionale p�r oficer�t e Sh�rbimit Policor t� Kosov�s, sidomos p�r p�rmir�simin e aft�sive hetuese dhe mbledhjes e analizimit t� fakteve;
(f) T� rris� aft�sin� e sistemit nd�shkimor p�rfshi ngritjen e nj� dimensioni �korrektues�.
7. N� lidhje me pakicat:
(a) Mbrojtja e pakicave duhet t� vazhdoj�, por duhet t� synohet riintegrimi i tyre n� shoq�rin� kosovare, duke shmangur nxitjen e mend�sis� s� t� q�nit t� rrethuar. Duhet t� shqyrtohet mund�sia p�r pak�simin gradual t� pozicioneve statike t� KFOR-it si� jan� postblloqet; dhe
(b) P�rpjekjet p�r nxitjen e kthimit t� refugjat�ve duhet t� p�rq�ndrohen n� krijimin e nj� mjedisi t� p�rshtatsh�m p�r kthimin e tyre, dhe duhet t� shmanget krijimi i enklavave t� reja.
P�R SHQIPTAR�T E KOSOV�S
8. Udh�heq�sit e zgjedhur shqiptar� t� Kosov�s duhet t� p�rq�ndrohen n� rradh� t� par� n� venien n� funksionim t� institucioneve t� reja t� vet�qeverisjes p�rmes:
(a) Ushtrimit t� autoritetit t� tyre moral n� marrjen e p�rgjegj�sive p�r p�rmir�simin e kushteve t� serbeve dhe rom�ve n� Kosov�, uljen e numrit t� sulmeve, k�rc�nimeve e diskriminimeve ndaj tyre, dhe mund�simin e kthimit t� refugjat�ve; dhe
(b) Mb�shtetjes s� sundimit t� ligjit duke p�rkrahur policin� dhe gjykatat n� zbatimin e detyrave t� tyre dhe jo duke ushrtuar presion politik mbi to.
P�R SERB�T E KOSOV�S
9. Udh�heq�sit e serb�ve t� Kosov�s duhet ta p�rfaq�sojn� bashk�sin� e tyre p�rmes pjes�marrjes konstruktive n� institucionet e vet�qeverisjes s� Kosov�s dhe bashk�punimit me UNMIK-un.
10. K�ta udh�heq�s duhet t� bashkohen me UNMIK-un dhe KFOR-in n� m�nyr� q� rajoni n� veri t� Ibrit dhe enklava t� tjera serbe t� integrohen n� korniz�n institucionale t� Kosov�s.
P�R AUTORITET JUGOSLLAVE DHE SERBE N� BEOGRAD
11. Beogradi duhet t� bashk�punoj� me UNMIK-un, duhet ta nd�rpres� sabotimin e institucioneve kosovare n� veri t� Ibrit e kudo tjet�r dhe duhet t�i jap� fund p�rkrahjes ndaj sabotimit serb t� integrimit t� enklavave serbe.
Prishtin�/Bruksel, mars 2002
Any comments about this publication? Click here
|
