Udh�zime P�r Kosov�n (I) Shqyrtimi I Statusit P�rfundimtar
The report is also available in English and in Serbian
P�RMBLEDHJE EKZEKUTIVE DHE REKOMANDIME
UDH�ZIME P�R KOSOV�N
Prej kalimit t� Kosov�s n� qershor 1999 n�n protektoratin nd�rkomb�tar t� administruar nga Kombet e Bashkuara, jan� b�r� p�rpjekje t� shumta p�r stabilizimin e provinc�s dhe p�r themelimin e nj� administrate funksionale. Megjithat�, ende nuk �sht� b�r� asgj� p�r zgjidhjen e ��shtjes kryesore t� konfliktit n� Kosov� e cila ka r�nd�si kryesore p�r banor�t e provinc�s: ��shtja e statusit p�rfundimtar.
Rezoluta e OKB-s�, e cila themeloi sistemin e p�rkohsh�m n� Kosov�, e la t� hapur ��shtjen e statusit p�rfundimtar. Po k�shtu, bashk�sia nd�rkomb�tare nuk ka treguar zell p�r zgjidhjen e k�saj ��shtjeje. Ajo ende mbetet nj� ��shtje tep�r konfliktuale. Shumica shqiptare nj�z�ri mendon se Kosova nuk do t� jet� kurr� m� n�n sovranitetin serb (apo jugosllav), nd�rkoh� q� pakica serbe e p�rkrahur nga Beogradi, �sht� po aq e vendosur q� Kosova t� kthehet n�n sovranitetin serb, pavar�sisht nga autonomia e zgjeruar politike q� mund t� g�zoj�.
N� m�nyr� q� t� p�rparohet drejt zgjidhjes s� statusit p�rfundimtar t� Kosov�s, duhet t� kihen parasysh dy aspekte kryesore: p�rmasa �e jashtme� dhe ajo �e brend�shme�. P�rmasa e jashtme p�rfshin hartimin e nj� procesi drejt zgjidhjes s� statusit p�rfundimtar, q� do t� p�rfshinte t� gjith� aktor�t q� kan� ndikim n� t� ardhmen e Kosov�s. Dimensioni i brendsh�m n�nkupton zhvillimin e institucioneve demokratike t� Kosov�s, zbatimin e ligjit dhe t� t� drejtave t� njeriut, n� m�nyr� q� Kosova t� jet� e p�rgatitur p�r �far�do marr�veshje n� lidhje me statusin p�rfundimtar.
K�to p�rmasa shqyrtohen n� dy raportete me titullin e nj�jt�, �Udh�zime p�r Kosov�n�, t� hartuara nj�koh�sisht dhe me n�ntitujt �I. Shqyrtimi i statusit p�rfundimtar� dhe �II. Standarte t� brendshme �.
S� bashku k�to dy raporte p�rmbajn� udh�zime n� lidhje me dy rrug�t paralele t� cilat duhet t� ndiqen nj�koh�sisht p�r t� mb�rritur cakun e d�shiruar: nj� Kosov� t� q�ndrueshme dhe demokratike, q� q�ndron n� k�mb�t e saj, q� n� m�nyr� paq�sore integrohet n� rajon, dhe q� ka nj� vend t� p�rcaktuar qart� n� bashk�sin� nd�rkomb�tare.
Raporti II shqyrton standartet n� lidhje me vler�simin e zhvillimeve t� brendshme n� Kosov�. Shpesh diskutohet se duke pasur parasysh munges�n e institucioneve funksionale dhe pozicionin e pap�lqyesh�m t� pakicave n� Kosov�, �sht� tep�r her�t t� fillohet shqyrtimi i statusit p�rfundimtar t� Kosov�s. Megjithat�, ndon�se arritja e standarteve t� till� ndikon n� afatin e zbatimit t� nj� marr�veshjeje t� mundshme t� statusit p�rfundimtar, kjo nuk mund t� p�rcaktoj� se cili do t� jet� ky status. Kjo p�r arsyen se p�rcaktimi i statusit p�rfundimtar t� Kosov�s ka nj� r�nd�si t� dor�s s� par� p�r t� pasur nj� Kosov� t� q�ndrueshme dhe nj� rajon t� q�ndruesh�m. Fakti se mbetet shum� p�r t� b�r� n� aspektin e brendsh�m nuk e justifikon vones�n n� shqyrtimin e opsioneve t� ndryshme p�r statusin p�rfundimtar.
SHQYRTIMI I STATUSIT P�RFUNDIMTAR
Refuzimi p�r t� shqyrtuar statusin p�rfundimtar t� Kosov�s gjeneron nj� situat� t� p�rhershme t� paq�ndrueshme. P�r sa koh� do t� vazhdojn� frika e shqiptar�ve dhe shpresa e serb�ve p�r rifutjen e kosov�s n� Jugosllavi, p�rpjekjet p�r krijimin e marr�dh�nieve normale midis k�tyre dy bashk�sive, si brenda Kosov�s ashtu dhe mes Kosov�s e Serbis�, nuk ka gjasa t� jen� t� frutshme. Nd�rkoh� q� kjo ��shtje mbetet e hapur, t� dyja pal�t do t� vazhdojn� ta shohin nj�ra tjetr�n si k�rc�nim. Kjo rrrezikon si paqen e brisht� t� Kosov�s ashtu edhe investimet e r�nd�sishme nd�rkomb�tare n� k�t� provinc�. Kjo gjithashtu b�n q� shpresat e nd�rkomb�tar�ve p�r t�u larguar nga Kosova t� jen� t� zbehta.
Po k�shtu, edhe tranzicioni i brisht� i Serbis� k�rkon q� t�i jepet fund pasiguris� mbi t� ardhmen e Kosov�s. P�rkund�r frik�s s� vazhdueshme se shqyrtimi i statusit t� Kosov�s do ta d�mtonte tranzicionin serb, �sht� pik�risht statusi i pazgjidhur i Kosov�s ( si edhe i Malit t� Zi) q� pengon me t� v�rtet� p�rparimin e S�rbis�. Stabiliteti afatgjat� i Serbis� nuk mund t� nd�rtohet duke e l�n� Kosov�n n� nj� gj�ndje t� vazhdueshme harrese.
Demokracia n� Serbi nuk mund t� p�rputhet me aneksimin e nj� province, shumica e popullsis� t� s� cil�s (thuajse e barabart� me 20% t� popullsis� t� p�rgjithshme t� Serbis�) nuk d�shiron t� ket� lidhje me nj� shtet serb apo jugosllav. P�r arsye politike, udh�heq�sit e Beogradit ndjehen t� paaft� t� shqyrtojn� ��shtjen e statusit p�rfundimtar t� Kosov�s. Nd�rkoh� q� kjo munges� d�shire �sht� e kuptueshme, kjo nuk �sht� nj� arsye e pranueshme q� bashk�sia nd�rkomb�tare t�i shmanget k�saj ��shtjeje.
Nj� arsye tjet�r q� pengon diskutimet mbi statusin p�rfundimtar �sht� frika p�r rritjen e paq�ndrueshm�ris� rajonale. Prej vitit 1999, Kosova n� t� v�rtet� ka qen� faktor i paq�ndrueshm�ris� n� rajon, duke eksportuar kryengritje dhe ekstremiz�m n� Maqedoni dhe Serbin� jugore. Po k�shtu ekziston frika se pavar�sia e Kosov�s do t� p�rb�nte nj� precedent t� rrreziksh�m p�r l�vizje t� mundshme separatiste n� rajon, si serb�t e Bosnj�s dhe shqiptar�t n� Maqedoni e n� Serbin� jugore.
Megjithat�, rasti i Kosov�s �sht� i pakrahasuesh�m me Republik�n Serbe t� Bosnj�s apo me rajonet e populluara me shqiptar� n� Maqedoni dhe Serbin� jugore. Si pjes� e ish-Jugosllavis�, Kosova ishte nj� nj�si autonome (e Serbis�), me kufij t� p�rcaktuar dhe e p�rfaq�suar n� institucionet federale. Themelimi i protektoratit t� OKB-s� n� Kosov� solli nj� situat� t� re. Sipas Rezolut�s t� K�shillit t� Sigurimit t� OKB-s� 1244, ��shtja e statusit p�rfundimtar u la e hapur, dhe pavar�sia �sht� nj� nga opsionet e mundshme. �do p�rpiekje e separatist�ve t� mundsh�m kudo q� ndodhen p�r ta lidhur rastin e tyre me at� t� Kosov�s mund dhe duhet t� refuzohet me k�mb�ngulje.
Nj� arsye e m�tejshme p�r arkivimin e ��shtjes s� statusit p�rfundimtar �sht� se faktor�t nd�rkomb�tar� e shohin shum� t� v�shtir� hapjen e k�saj ��shtjeje � thua se prishja e konsensusit t� brisht� p�r kosov�n �sht� tep�r e vshtir� t� mendohet. N� k�t� aspekt, konsensusi nd�rkomb�tar �sht� kthyer n� nj� formul� plog�shtie.
N� t� v�rtet� problemi �sht� se mosshqyrtimi i k�saj ��shtjeje p�rb�n nj� rrezik tep�r t� lart�. Ekziston mund�sia p�r konflikte t� m�tejshme rajonale dhe bashk�sia nd�rkomb�tare nuk mund t�ia lejoj� vetes ta ler� kosov�n apo rajonin n� nj� zvarritje t� rrezikshme vet�m pse ��shtjet q� duhet t� shqyrtohen jan� delikate.
P�r m� tep�r, vet� pasiguria n� lidhje me statusin e ardhsh�m p�rb�n nj� burim kyesor t� paq�ndrueshm�ris�. �sht� gabim t� mendohet se provinca dhe rajoni perreth saj do t� mund t� stabilizohet para zgjidhjes s� statusit p�rfundimtar. �sht� e pamundur q� Kosova t� mos jet� faktor i paq�ndrueshm�ris� rajonale p�rderisa statusi i saj afatgjat� mbetet i pazgjidhur. Marr�dh�niet normale mes shteteve n� rajon mund t� zgjidhen vet�m n� baz� t� qart�sisi�, dhe p�r sa koh� ��shtjet e r�nd�sishme teritoriale mbeten t� pazgjidhura, nuk mund t� ket� paqe t� q�ndrueshme.
N� k�rkim t� nj� zgjidhjeje duhet t� kihet parasysh se asnj� shqiptar nuk �sht� i p�rgatitur q� n� �far�do rrethane t� rikthehet brenda �far�do forme t� ndonj� shteti serb apo jugosllav. N� an�n tjet�r, p�r momentin, pavar�sia e plot� e Kosov�s �sht� e pamundshme, duke pasur parasysh kushtet e mjerueshme t� pakicave dhe munges�n e institucionev funksionale.
Pavar�sia e kusht�zuar n� form�n e nj� kujdestarie nd�rkomb�tare p�rb�n zgjidhjen m� t� p�rshtatshme. Kjo do t�i lejonte bashk�sis� nd�rkomb�tare ruajtjen e ndikimit mbi udh�heq�sit vendor� shqiptar�. Duke qen� t� sigurt se jan� t� pavarur nga Beogradi, ndon�se p�r nj� periudh� prove, shqiptar�t e kosov�s do t� ishin m� t� motivuar p�r t� siguaruar nj� Kosov� q� nuk do t� ishte faktor i paq�ndrueshm�ris� rajonale. Bashk�sia nd�rkomb�tare do t� mbante nj� rol thelb�sor si garantues i t� drejtave t� pakicve dhe i siguris� s� jashtme.
N�se administrohet me kujdes, shqyrtimi i statusit p�rfundimtar t� Kosov�s do t� ndihmonte n� stabilizimin e Kosov�s duke larguar pasigurin� q� tek t� dyja pal�t ushqen hamendjet se �do rezultat �sht� i mundsh�m, nd�rkoh� q� kjo nuk �sht� e v�rtet�. Q�llimi i p�rfshirjes nd�rkomb�tare �sht� mund�simi i nj� zgjidhjeje t� q�ndrueshme p�r Kosov�n, Serbin� dhe rajonin. Q�llimi nuk �sht� detyrimi p�r nj� zgjidhe t� caktuar e cila mund t� parap�lqehej nga ndonj�ra prej fuqive madhore.
Fillimisht, nj� ��shtje e r�nd�sis� s� lart� do t� ishte fillimi i kontakteve mes p�rfaq�suesve t� Beogradit dhe Kosov�s. Objektivat fillimisht mund t� ishin modeste, me synim krijimin e besimit dhe zgjidhjen e ��shtjeve praktike q� duhet t� shqyrtohen pavar�sisht nga statusi p�rfundimtar . Ka r�nd�si jetike q� t� dyja pal�t t� pranojn� n� parim realizimin e kontakteve t� tilla.
Pas k�saj faze p�rgatitore, duhet t� thirret nj� takim n� t� cilin do t� negociohej statusi p�rfundimtar, ku do t� merrnin pjes� nd�rmjet�sues nd�rkomb�tar� � ndoshta t� udh�hequr nga G-8 � t� cil�t do t� ndihmonin n� arritjen e nj� kompromisi. Fillimisht nuk duhet t� p�rjashtohet asnje opsion. Zgjidhja mund�sisht duhet t� arrihet me marr�veshje, por asnj� pal� nuk duhet t� ket� t� drejt�n e pap�rcaktuar apo t� pakufizuar t� vetos. N�se �sht� e nevojshme, bashk�sia nd�rkomb�tare duhet ta shkarkoj� p�rgjegj�sin� q� ka marr� n� 1999, duke pranuar zgjidhjen e bazuar n� vullnetin demokratik t� popullit t� Kosov�s.
REKOMANDIME
1. Pa vonesa t� m�tejshme, duhet t� fillohet nj� proces drejt zgjidhjes s� statusit p�rfundimtar, paralelisht me � por jo var�sisht nga � p�rpjekjet p�r t� nd�rtuar struktura institucionale funksionale.
2. Nj� rol ky� n� shqyrtimin e statusit p�rfundimtar duhet t� luhet nga OKB-ja, e cila mund t� legjitimoj� �do arritje. Nj� instrument i p�rshtatsh�m p�r v�nien n� l�vizje t� faktor�ve m� t� rend�sish�m p�r zgjidhjen e k�saj ��shtjeje do t� ishte G-8.
3. UNMIK-u duhet t� krijoj� nj� grup pune, bazuar n� pjes�marrjen dhe miratimin e plot� t� p�rfaq�suesve t� Kosov�s dhe t� Beogradit p�r fillimin e dialogut mbi ��shtje me r�nd�si t� p�rbashk�t. Duke u p�rq�ndruar fillimisht n� ��shtje praktike me r�nd�si relativisht t� vog�l ky grup pune do t� nd�rtonte besimin e nd�rsjellt� dhe do t� hidhte themelet p�r negociatat e mundshme mbi statusin p�rfundimtar.
4. Grupi i pun�s i krijuar nga UNMIK-u dhe Beogradi n� n�ntor 2001 nuk �sht� forumi i p�rshtatsh�m p�r nj� dialog t� till�, dhe krijimi e kompetencat e tij duhet t� rishqyrtohen me p�rfshirjen e p�rfaq�suesve shqiptar�.
5. N� vijim t� dialogut p�rgatitor t� v�n� n� l�vizje nga UNMIK-u, me q�llim fillestar zgjidhjen e ��shtjeve praktike dhe nd�rtimin e besimit, duhet t� thirret nj� takim nd�rkomb�tar me nj� periudh� p�rgatitore t� nevojshme, p�r shqyrtimin e statusit p�rfundimtar t� Kosov�s.
6. Parimet sipas t� cilave bashk�sia nd�rkomb�tare do t� k�rkoj� arritjen e konsensusit si baz� e k�tyre negociatave, duhet t� jen� si vijon:
(a) Premtimi p�r pranin� nd�rkomb�tare, civile dhe ushtarake duhet t� mbahet p�r sa koh� e k�rkon situata e brendshme dhe e jashtme.
(b) Q�llimi i p�rfshirjes nd�rkomb�tare duhet t� jet� mund�simi i nj� zgjidhjeje t� q�ndrueshme p�r Kosov�n, Serbin� e rajonin.
(c) P�r te pasur dialog t� frutsh�m mes serb�ve dhe shqiptar�ve t� Kosov�s, nuk duhet t� p�rjashtohet asnje opsion i mundsh�m n� fillim t� negociatave
(d) N� gjetjen e nj� zgjidhjeje duhet t� kihet parasysh realiteti i situat�s, pra vullneti i popullit i cili do t� shpehet nga nj� referndum n� Kosov�, �ka p�rb�n nj� faktor vendimtar i cili duhet mar� parasysh.
(e) Zgjidhja e mundshme e statusit p�rfundimtar duhet t� pasqyroj� marr�veshjen mes p�rfaq�suesve t� Serbis� dhe Kosov�s, por asnj� pale nuk duhet t�i lejohet e drejta e pap�rcaktuar dhe e pakufizuar e vetos.
7. �Pavar�sia e kusht�zuar� �sht� m�nyra m� e mundshme e pajtimit t� synimeve t� ndryshme konkuruese. Kjo do t� p�rjashtonte kthimin e Kosov�s n�n sovranitetin jugosllav ose serb, duke ruajtur nj� form� t� kujdestaris� nd�rkomb�tare pavar�sisht nga autonomia n� nj� shkall� t� lart�, dhe do t� vazhdonte pranin� ushtarake nd�rkomb�tare p�r aq koh� sa do ta k�rkonte situata e jashtme dhe e brendshme.
8. Bashk�sia nd�rkomb�tare duhet t�i refuzoj� me k�mb�ngulje hamendjet se pavar�sia e Kosov�s mund t� krijonte nj� precedent p�r synimet e mundshme separatiste n� rajon, si n� Maqedoni apo Bosnj�.
9. E ardhmja e suksesshme e Kosov�s duhet t� bazohet n� integrimin e ngusht� me fqinj�t n� nj� rajon t� q�ndruesh�m. Megjithat�, bashk�sia nd�rkomb�tare nuk duhte t� detyroj� zbatimin e modeleve t� integrimit q� nuk g�zojn� mb�shtetjen e vendeve p�rkat�se.
Prishtin�/Bruksel, 1 mars 2002
Any comments about this publication? Click here
|
