To access this report in English, please click here. To access it in Macedonian, please click here.
PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE DHE REKOMANDIME
Zgjedhjet
në Maqedoni të cilat u mbajtën më 15 shtator 2002 sugjerojnë se vendi ndoshta
ka kaluar këndin e rrugës kah stabiliteti. Mashtrimi dhe dhuna e cila pritej
gjithkund nuk u materializua. Për dallim nga zgjedhjet në Kosovën fqinje, të
cilat u mbajtën pas disa javësh, këtu në votime dolën votuesit e të gjitha
etniteteve. Ata zgjodhën qeveri e cila e pranon Marrëveshjen Kornizë, e
nënshkruar me ndërmjetësimin e Unionit Evropian (UE), SHBA dhe NATO, në Ohër në
gusht 2001 për t'i dhënë fund luftës të sapo filluar qytetare. Marrëveshja
Kornizë parasheh zgjidhjen e çështjeve ndëretnike me konzensus, e jo thjesht,
me ndarjen e të plaçkitur nga lufta, pastaj me ristruktuimin e njësisë
skandaloze të sigurimit "Luanët" dhe luftës kundër korrupsionit
masovik endemik.
Edhe pse
duhet të jemi të kujdesshëm me euforinë pas fushatës, megjithatë duket sikur
optimizmi ekzistues është i arsyeshëm. Ali Ahmeti, ish udhëheqësi i
kryengritësve u bë udhëheqës i partisë shqiptare dhe po tregon gatishmëri për
bashkëpunim. Kryeministri Crvenkovski që moti pranoi reziqet politike të cilat
rrjedhin nga përkrahja e paketit kontroverz të koncesioneve për shqiptarët në
Marrëveshjen Kornizë. Në negociata, për befasi të papenguara, koalicioni
maqedonas në krye me socialdemokratët lidhi aranzhman për ndarjen e pushtetit
me anëtarët e partisë shqiptare, të cilët më parë etiketoheshin si terroristë,
kurse kontakti me ata ishte i ndaluar.
Megjithatë,
ende ka arsye për brengosje. Një pjesë e madhe e territorit ,ku dominon
popullata shqiptare, ende janë jasht kontrollit të zbatimit të ligjit.
Popullata, në përgjithësi, është e lënduar, kurse policia frigohet për sigurinë
e vet. Kriminaliteti i organizuar dhe gërmadha e armëve, veçanërisht në rajonet
kufitare të cilat po kontrollohen dobët, sollën deri aty që një pjesë e mirë e
vendit të jetë në rrezik. Mosbesimi mes dy bashkësive etnike mbetet real.
Vrasjet në Tetovë të cilat ndodhën në muajin tetor e dramatizuan edhe më shumë
rrezikun nga dhuna spirale etnike.
Institucionet
e brendshme të sigurimit të Maqedonisë - Policia dhe Armata - janë të dobëta,
në esencë të pareformuara dhe mbështeten në taktika të vjetërsuara të cilat
nxisin mosbesim dhe dobësojnë efikasitetin. Organizatat ndërkombëtare me siguri
do të kenë bashkëpunim të gjerë me Qeverinë e re, por për shumë programe të
sigurimit të cilat i kanë sjellë do të nevojiten muaj të tërë (në disa raste
edhe vite) për t'i rrumbullaksuar ato.
Në ndërkohë, mbetet rreziku nga destabilizimi i Maqedonisë, veçanërisht nga
kriminaliteti i organizuar, nga ekstremistët shqiptarë në Kosovë ose nga ata të
cilët i humbën zgjedhjet.
Përparimi i
vërtetë kah stabiliteti politik dhe siguria e brendshme kryesisht ishte
rezultat i bashkëpunimit të jashtzakonshëm të realizuar që nga ditët e para të
krizës në vitin 2001 mes NATO-s, SHBA-ve dhe UE-së. Ky bashkëpunim mbetet të
jetë periudha qenësore e tyranzicionit në të cilën hyri Maqedonia. Konkretisht,
prania ushtarake e Dhelprave të NATO-s është ende e domosdoshme. Dhelprat, e
përbëra dhe të udhëhequra nga ushtarë evropian, përbëjnë më pak se një e
tridhjeta nga madhësia e NATO forcave në Kosovë. Ata kanë kontribut të
rëndësishëm në vendosjen e "atmosferës së sigurisë". Duke i
falënderuar kësaj, 90 përqind të personave të zhvendosur brenda vendit mund të
ktheheshin nëpër shtëpitë e tyre dhe për rritjen e efektshmërisë të aktorëve
ndërkombëtarë në Maqedoni, duke e përfshirë këtu edhe vetë UE me misionin
mbikqyrës të saj (EUMM), SHBA-të dhe Organizatën për Siguri dhe Bashkëpunim në
Evropë (OSBE). Gjatë vitit të kaluar Dhelprat intervenuan së paku tri herë në
situata kritike për ta ndaluar eskalimin e incidenteve ndëretnike, me qëllim që
ato të mos dalin jasht kontrollit.
Udhëheqësit
e Maqedonisë janë të vetëdijshëm për kontributin e NATO-s, por edhe për
kufizimet e veta sa i përket sigurisë. Ata qartë thonë se nuk duan as varësi të
përhershme, as protektorat të fshehur, por ndihmë të zgjatur kohore deri në
vendosjen e kontrollit të plotë dhe sundimit të së drejtës dhe rendit nëpër
tërë vendin. SHBA-të treguan vullnet për vazhdimin e misionit të NATO-s, edhe
pse në terren gjenden pak përfaqësues nga forcat e SHBA-ve. Angazhmani i
veçantë i SHBA-ve në terren do të nevojitet vetëm në raste më ekstrem.
UE dëshiron
të mbahet prania e sigurimit ndërkombëtar dhe ta marrë atë përgjegjësi sa më
shpejt. Kjo do të ishte e rëndësishme dhe do të ishte thirrje për zhvillimin e mëtutjeshëm të
Politikës evropiane të mbrojtjes dhe të sigurisë (PEMS) - tregues bindës se
Brukseli është serioz në synimin të luajë rol më të madh sigurimi në lidhje me
integrimin e Maqedonisë, por edhe në Ballkanin Perëndimor, në institucionet
evropiane. Afati i caktuar është 15 dhjetori kur kalon mandati i Dhelprave.
Megjithatë, edhe pse është bërë shumë në tejkalimin e pengesave (kryesisht konflikti mes Greqisë dhe Turqisë,
e cila rezultonte me prolongimin e marrëveshjes së domosdoshme për anëtarësimin
e UE-së kah mjetet e NATO-s), si duket 15 dhjetor është afat shumë i shkurtër.
Bashkësia
ndërkombëtare duhet të vazhdojë t'i ndihmojë Maqedonisë në periudhën e
tranzicionit, pavarësisht a do ta bëjë këtë përmes NATO-s apo UE-së. Pra, NATO
duhet të mbetet edhe gjashtë muaj ose derisa UE nuk përgatitet të marrë
funksionet e sigurisë. Kjo NATO-s do t'i kishte dhënë datën e caktuar për t'u
larguar dhe do të kishte siguruar kushte për dorëzimin adekuat të detyrave.
Derisa NATO tërhiqet, kurse UE përgatitet për marrjen e detyrës, UE duhet - gjithashtu
- të përqëndrohet në detyra komplementare për ta treguar angazhimin e vet të
rritur për Maqedoninë. Veçanërisht tani, UE dhe NATO duhet të veprojnë në
tandem për ta plotësuar zbrasësirën te kontrolli i kufijve - me siguri pyetja
më vitale e sigurisë - ashtu që do të
vendosin dhe mbrojnë kontingjent më të madh të EUMM-së përgjatë kufijve të
pambrojtura me Kosovën, Serbinë dhe Shqipërinë.
REKOMANDIME
Për bashkësinë ndërkombëtare (NATO dhe UE)
1. Të vazhdojë
t'i japë Maqedonisë ndihmë sigurimi të përkohshëm, veçanërisht me mbajtjen e
një force të vogël ushtarake në vend përderisa ai të jetë në gjendje ta marrë
kontrollin e plotë dhe efikas dhe derisa nuk vendoset qeverisja e ligjit dhe
rendit në tërë territorin.
Për NATO-n:
2. Mbani në
Maqedoni Dhelprat ose ndonjë mision të ngjajshëm edhe gjashtë muaj ose derisa
UE-ja nuk përgatitet për ta marrë përgjegjësinë (varësisht cila nga këto të
dyja do të ndodhë më parë), për të vazhduar me ndërtimin e besimit dhe
zgjidhjen e problemeve.
3. Siguroni
përkrahje të mëtutjeshme të ekipeve ushtarake shumë efektive për lidhje nga ana
e grupeve për shpëtim, me armë adekuate dhe të dukshme e cila do të kishte qenë
e mjaftueshme për ruajtjen e efektshmërisë së tyre dhe aftësisë për t'u
ballafaquar me çfarëdo rreziku.
4. Gjatë
periudhës së shkurtër të misionit që ka mbetur, përqëndrohuni, gjithashtu në
këto detyra:
(a) Orientimin e misionit kah
përkrahja e mbledhjes së armëve, reformës speciale të policisë si dhe kah
programet tjera nga fusha e sigurisë dhe sundimit të së drejtës, të cilat
zvogëlojnë besueshmërinë e dhunës etnike;
(b) Lidhjen e misionit me
programet për reforma dhe për hyrje, përmes aftësimit të forcave maqedonase,
pas së cilës një pjesë e detyrave përkatëse do të mund të transferohej mbi ta;
(c) Marrjes së përgjegjësisë për
funksionin e këshilltarit ushtarak, të cilën tani e siguron oficer ushtarak i
lart nga Mbretëria e Bashkuar;
(d) Punës së përbashkët me UE, ose
punës së pavarur, për të zhvilluar Maqedoninë në një qendër për Bashkëpunim
rajonal, me theks të veçantë mbi zhvillimin e poligonit ushtarak Krivollak, si
qendër për ushtrime të përbashkëta me anëtarët e NATO-s dhe, veçanërisht, me
shtetet-kandidate, siç janë: Maqedonia, Kroacia dhe Shqipëria të cilat kanë
mundësi të vogla për ta fituar anëtarësinë në samitin e NATO-s në Prag; dhe
(e) Punës së përbashkët me UE-në, ose punës së
pavarur, në zgjerimin e konceptit për konferencë rajonale për kufijtë, përmes
themelimit të Institutit për bashkëpunim sigurimi rajonal në Maqedoni.
Për Unionin Evropian:
5. Vazhdoni me
përgatitjet për të marrë sa më shpejt nga NATO-ja përgjegjësinë për sigurinë,
më së voni deri më 15 qershor 2003.
6. Rritni
menjëherë kontributin e UE-së për sigurinë e Maqedonisë, dhe atë me aktivitetet
vijuese:
(a) Me zmadhimin e rëndësishëm të numrit të
vëzhguesëve nga EUMM-ja të vendosur përgjatë kufijvë të Maqedonisë;
(b) Me përmirësimin e koordinimit të projekteve për
reformën e policisë mes Komisionit Evropian dhe OSBE-së;
(c) Punës së përbashkët me NATO-n, ose punës së
pavarur, për të zhvilluar Maqedoninë në një qendër për Bashkëpunim sigurimi
rajonal, veçanërisht me zhvillimin e poligonit ushtarak në Krivollak në qendër
për ushtrime të përbashkëta të shteteve të rajonit, veçanërisht me shtetet-kandidate, siç janë:
Maqedonia, Kroacia dhe Shqipëria të cilat kanë mundësi të vogla për ta fituar
anëtarësinë në samitin e NATO-s në Prag;
(d) Punës së përbashkët me UE-në, ose punës së
pavarur, në zgjerimin e konceptit për konferencë rajonale për kufijtë, përmes
themelimit të Institutit për bashkëpunim sigurimi rajonal në Maqedoni.
(e) Me aktivitetet e mëtutjeshme, përmes
përfaqësuesit special të UE-së në Maqedoni, të cilat rrjedhin nga raporti i
rëndësishëm të Komisionit Wahlund, bëni presion mbi Qeverinë tuaj për ta
zgjidhur shpejt rastin me njëzet personat e zhdukur gjatë konfliktit.
Shkup/Bruksel, 15 nëntor 2002
