The report is also available in English
P RMBLEDHJE EKZEKUTIVE DHE REKOMANDIME
Kosova nuk mund t ket t ardhme t q ndrueshme pa nj zhvillim ekonomik t q ndruesh m. Ky raport shqyrton rrug t p r arritjen e k tij zhvillimi. Pas analizimit t gjendjes aktuale t ekonomis , raporti vler son p rpjekjet e deritanishme nd rkomb tare p r t hedhur themelet e mir q nies s ardhshme. Ai gjithashtu shqyrton t ardhmen e sektorit ish-shoq ror, si dhe planet e privatizimit dhe mund sit p r ristrukturim dhe investime.
Rind rtimi n periudh n e pasluft s, pas fushat s s Ushtris Jugosllave dhe bombardimeve t NATO-s, sht vet m nj nga sfidat e administrat s nd rkomb tare. Pjesa d rrmuese e industris kosovare,e rr nuar nga keqadministrimi dhe e uritur p r investime, edhe m par ishte n gjendje t degraduar dhe gjith sesi nuk do t kishte pasur mund si shp timi.
Me r nien e ekonomis formale dhe me rritjen e shtypjes n vitet ‘90, tregu joformal ishte hap sira e vetme ekonomike – me p rjashtim t bujq sis – p r shumic n e shqiptar ve. Kjo, s bashku me remitancat e t af rmve q punonin n emigrim, ishin rrug t e vetme t mbijetes s. Fal „sistemit paralel“, aft sia sip rmarr se e shqiptar ve ishte mjaft e zhvilluar para konfliktit t viteve 1998-99, dhe p rparoi menj her pas r nies s mbizot rimit serb n qershor 1999.
Megjithat , bumi i menj hersh m n nd rtim dhe treg ti i filluar n vitin 1999 ka kufizime t dukshme. Ai nuk mund t plot soj boshll qet strukturore t ekonomis . Nj mas e madhe e popullsis vazhdon t jetoj n varf ri. Mb shtetja n remitancat e emigrant ve dhe ndihm n e donator ve nxjerr n pah munges n e kapacitetit t brendsh m t ekonomis kosovare.
P rpar sit ekonomike fillestare t UNMIK-ut ishin sigurimi i mallrave dhe sh rbimeve elementare, ngritja e nj rrjeti minimal t mir qenies, dhe rind rtimi i sh rbimeve. Realizimi i prioriteti t par ka qen p rgjith sisht i suksessh m, e po k shtu ka pasur arritje t tjera t r nd sishme.
Regjistrimi i bizneseve ka qen m i suksessh m nga sa pritej. sht aplikuar nj korniz ligjore mjaft e mir p r aktivitet treg tare. Sh rbimi i Doganave ka funksionuar n m nyr t shk lqyer si gjenerues i t ardhurave p r Kosov n, fal bashk punimit t fuqish m nd rkomb tar dhe vendor n trajnimin dhe zbatimin e rregullave doganore.
N an n tjet r, p rparimi n aspektin e sh rbimeve ka qen zhg njyes. P r t fituar besueshm ri, bashk sia nd rkomb tare duhet t filloj p rmir simin e energjis , telekomunikacionit, ujit dhe rrug ve. Komunikimi me shtetet kufitare sht i keq dhe duhet t p rmir sohet n se synohet rritja ekonomike dhe integrimi rajonal.
Administrata nd rkomb tare duhet t merret me problemet urgjente strukturore t sektorit industrial t Kosov s. Ka mund si t m dha p r integrimin vertikal si n agro-industri ashtu dhe n prodhim, fusha n t cilat veprojn rreth 100 nd rmarrje shoq rore premtuese. P r t zhvilluar kushtet e nevojshme konkurruese, Departamenti i Treg tis dhe Industris i UNMIK-ut, s bashku me jurist t e OKB-s n Prishtin dhe Nju Jork, duhet t nd rtojn mekanizmat e nevojshme p rmes privatizimit, komercializimit kreativ, ndarjes s kompanive n deg m t vogla, apo p rmes m nyrave t tjera p r t‘i b r asetet sa m likuide.
K to probleme ekonomike kan gjithashtu nj p rmas t drejtp rdrejt politike, e cila ndikon t gjitha aspektet e zhvillimit strukturor dhe institucional n Kosov . Investuesit e mundsh m jan penguar nga fakti se nuk kan ditur se cilat ligje do t zbatohen p rfundimisht. Ata kan nevoj t besojn se nj ndryshim n t ardhmen i statusit politik nuk do t‘i vinte n dyshim investimet e tyre apo nuk do ta tjet rsonte t r sisht mjedisin ku ata zhvillojn biznesin e tyre. Kontradiktat n lidhje me pron sin kan nj pasoj t ngjashme zbraps se.
Rrjedhimisht, UNMIK-u duhet t ngulmoj edhe m tej me privatizimin duke iu dh n zgjidhje shtjeve mbi t drejtat e pron sis q mund t dalin n k t proces. Ai duhet t‘i garantoj investuesit e mundsh m se do vendim mbi statusin p rfundimtar do t p rfshij miratimin e sovranit t ardhsh m p r vendimet mbi privatizimin dhe t drejtat q burojn prej tyre, t p rcaktuara gjat periudh s s administrimit nd rkomb tar.
Ky hap sht si urgjent ashtu dhe i drejt duke pasur parasysh se UNMIK-u i ka kufizuar kompetencat e institucioneve vet qeveris se t Kosov s-t krijuara pas zgjedhjeve t n ntorit 2001-duke p rjashtuar fushat m t r nd sishme t vendimmarrjes ekonomike.
Gjithashtu duhen gjetur m nyra p r t ulur kriminalitetin. Forca e ligjit duhet t jet m efektive dhe duhet t trajtohen shtjet e d shtimit t sistemit t drejt sis . Duhet t krijohet nj mjedis n t cilin do t jet m e leht dhe m me p rfitim t veprohet n m nyr t ligjshme se sa t jasht ligjshme. Duhet t zbatohen masa p r t rritur besimin tek sistemi ligjor, si jan skemat e mbrojtjes s d shmitarit dhe viktim s, krahas fushatave te informimit publik mbi d met q i shkaktohen shoq ris shmangia e paligjshme prej tatimeve.
Popullsia serbe e Kosov s sht po aq e izoluar ekonomikisht sa edhe n aspekte t tjera. Megjithat , pavar sisht nga frika dhe dyshimi i vazhduesh m reciprok, rreth enklavave serbe zhvillohen kontakte t her pashershme. Krijimi i kontakteve treg tare mes serb ve dhe shqipar ve nuk sht jetik vet m p r uljen e varf sris dhe izolimit ekonomik t serb ve t Kosov s. Ndon se nj m nyr modeste, kjo sht tep r e r nd sishme p r rr zimin e barierave mes serb ve dhe shqiptar ve dhe mund t p rb j nj qasje t muar drejt zgjidhjes s problemit t siguris dhe krijimit t nj mjedisi t sigurt p r nj shoq ri shum etnike.
Ky raport arrin n p rfundimin se ekziston rruga drejt p rparimit ekonomik n se krijohet nj mjedis i lir p n se korrupsioni dhe krimi vihen n n kontroll dhe n se p rmir n se normalizohen mardh niet e Kosov s me fqinj t dhe n n se UNMIK-u gjen mund si p r t ecur p dhe n se zgjidhet shtja m e r nd sishme politike, ajo e statusit p rfundimtar.
REKOMANDIME
P r Vendet Donatore Dhe Institucionet Financiare Nd rkomb tare
1. Vazhdoni t ofroni ndihm t q ndrueshme, sepse Kosova nuk ka mund si p r mjete t mjaftueshme pa u zgjidhur statusi i saj p rfundimtar.
2. Punoni me Shqip rin p r t nd rtuar nj rrug t re nga Kosova n Durr s si hap i r nd sish m p r integrimin m t mir t Kosov s me ekonomin rajonale dhe m gjer me t europiane.
3. Ushtroni presion mbi vendet e rajonit q t njohin regjistrimin e automjeteve t Kosov s si dhe t dokumenteve t udh timit, si nj hap i m tejsh m p r integrimin m t mir t Kosov s n ekonomin rajonale dhe m gjer n at europiane.
4. Vazhdoni t siguroni investime, ekspertiz dhe trajnime p r Institutin e Statistik s t Kosov s.
P R UNMIK-un
5. Ecni m tej me privatizimin e nd rmarrjeve shoq rore, ka sht thelb sore p r rim k mbjen ekonomike, duke mar parasysh propozimet e Departamentit t Treg tis dhe Industris , dhe zgjeroni metodat kreative t Departamentit t Treg tis dhe Industris p r komercializimin e nd rmarrjeve shoq rore.
6. P rdorni autoritetin e bashk sis nd rkomb tare p r t t rhequr investues t mundsh m, duke u garantuar atyre se zgjidhja e statusit p rfundimtar do t p rfshij miratimin e sovranit t ardhsh m p r vendimet e privatizimit dhe t drejtat e fituara prej tij gjat periudh s s administrimit nd rkomb tar.
7. Rrisni aft sin e sistemit gjyq sor p r t trajtuar konfliktet komerciale, si nj mas e m tejshme urgjente p r t p rmir suar mjedisin e investimeve.
8. Kini p rpar si kryesore, n bashk punim me udh heq sit kosovar , nj sistem arsimimi q do t mund t p rgatis t rinjt n p rputhje me k rkesat e ekonomis bashk kohore.
9. Merrni masat, p rfshi nj fushat informimi, p r t rritur besimin e njer zve tek sistemi gjyq sor, n m nyr q t nxitet kall zimi i krimeve, p rfshi korrupsionin, grabitjen dhe mashtrimin n nivel t lart , t cilat po e dob sojn ekonomin .
10. Ndaloni, ose t pakt n zvog loni, mosp rputhjen mes rrogave t kosovar ve t paguar nga organizatat nd rkomb tare (si UN dhe OSBE) dhe atyre t paguar nga administrata vendore, gjyq sore apo struktura t tjera t themeluara nga UNMIK-u.
11. Jepuni r nd si m t madhe trajnimeve praktike p r zyrtar t vendor t administrat s, duke e ruajtur numrin e zyrtar ve nd rkomb tar n administrat n civile deri sa zyrtar t vendor t jen t gatsh m p r t mar kontrollin e k tyre funksioneve.
12. Vijoni me modernizimin e sh rbimit doganor duke p rfshir rritjen e numrit t komjuterave p r t siguruar t dh na t sakta dhe t besueshme.
13. Merrni masa t rrepta ndaj shkeljeve t marr veshjes treg tare mes Kosov s dhe Maqedonis .
14. Synoni ristrukturimin e bujq sis , sepse shum bujq t vegj l zot rojn ferma t vogla , prodhimi i t cilave nuk mund t konkurroj me importet.
Prishtin /Bruksel, 19 dhjetor, 2001